OI ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821 

Λόγος του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα

Όταν αποφασήσαμε να κάμομε την Επανάσταση, δεν εσυλογισθήκαμε, ούτε 
πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχομε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν 
τα κάστρα και τας πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε: «Που πάτε εδώ 
να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα;», αλλά , ως μία βροχή, έπεσε σε 
όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και οι κληρικοί, και 
οι προεστοί, και οι καπεταναίοι, και οι πεπαιδευμένοι, και οι έμποροι, 
μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την 
Επανάσταση.

Στίχοι: Φώντας Λάδης Μουσική: Λίνος Κόκοτος

 Μια γοργόνα, μια σειρήνα, 
ίδια με τη Μπουμπουλίνα, 
στης μπρατσέρας μου την άκρη, 
έχυνε γαλάζιο δάκρυ.

Στ’ ανοιχτά στη Σαλαμίνα
σ’ είδα πάλι Μπουμπουλίνα!
Είχες το σπαθί σου αντήλιο
και φοβέριζες τον ήλιο.

Πέτερ φον Ες.

Τον θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη ύμνησε η λαϊκή και η έντεχνη μούσα. Ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε το ποίημα «Εις Μάρκο Μπότσαρη», στο οποίο παρομοιάζει τη μεγάλη προσέλευση των Ελλήνων στην κηδεία του ήρωα με τη συρροή των Τρώων στην ταφή του Έκτορα. Ποιήματα αφιερωμένα στον Μπότσαρη έγραψαν ο αμερικανός ποιητής Φιτζγκρίν Χάλεκ (1790-1867) με τίτλο «Marco Bozzaris» (1825), ο ελβετός ποιητής και δημοσιογράφος Ζιστ Ολιβιέ (1807-1876) με τίτλο «Marcos Botzaris au mont Aracynthe» («Ο Μάρκος Μπότσαρης στο όρος Αράκυνθος», 1826) και ο γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ στη συλλογή ποιημάτων του «Les Orientales» («Τ' Ανατολίτικα», 1829).

Η μνήμη του Α. Διάκου πέρασε στο δημοτικό τραγούδι και έγινε περισσότερο κτήμα του λαού παρά της ιστορίας του τόπου, με χαρακτηριστικούς στίχους σαν κι αυτούς:

"Καρδιά, παιδιά μου, φώναξε, παιδιά, μη φοβηθείτε

Ανδρεία, ωσάν Έλληνες, ωσάν Γραικοί σταθείτε".

Εκείνοι εφοβήθησαν κι εσκόρπισαν στους λόγκους.

Έμειν΄ ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες,

Τρεις ώρες επολέμαε με δεκαοχτώ χιλιάδες,

Σχίστηκε το τουφέκι του κι εγίνηκε κομμάτια

και το σπαθί του έσυρε και στη φωτιά εμβήκεν.

Έκοψε Τούρκους άπειρους, κι εφτά Μπουλουκμπασήδες*,

Πλην το σπαδί του έσπασεν απάν΄ από τη χούφταν.

Κ΄ έπεσ΄ ο Διάκος ζωντανός εις των εχθρών τα χέρια.

Χίλιοι τον πήραν απ΄ εμπρός και δυο χιλιάδες πίσω.

Κι Ομέρ Βρυώνης μυστικά στον δρόμο τον ερώτα:

- "Γίνεσαι Τούρκος Διάκο μου, τη πίστι σου ν΄ αλλάξεις;

Να προσκυνάς εις το τζαμί, την εκκλησιά ν΄ αφήσεις":

Κ΄ εκείνος τ΄ αποκρίθηκε και με θυμόν του λέγει:

- "Πάτε κι εσείς κ΄ η πίστις σας μουρτάτες να χαθείτε.

Εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θέλ΄ αποθάνω....

Τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη

ένα πράγμα με παρακινεί και μένα να γράφω, λέγει ο Στρατηγός Μακρυγιάννης- ότι τούτην την Πατρίδα την έχουμε όλοι μαζί και σοφοί και αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Έγραψα γυμνή την αλήθεια να ιδούνε όλοι οι Έλληνες και να μπαίνουν σε φιλοτιμία και τα παιδιά μας να λένε «έχουμε αγώνες πατρικούς, έχουμε θυσίες».

Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη.

 Πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα